Trong Phật Giáo Kim Cương Thừa, chúng ta thường nói đến Thượng sư và đệ tử, thượng sư là người thầy hướng đạo dẫn dắt đệ tử. Đây là một trong những lý do tại sao Thượng sư cần phải hội tụ đầy đủ những phẩm hạnh. Một Thượng Sư không thể đơn giản là người chỉ biết giảng Pháp hay, vì điều đó quá dễ dàng và chỉ là phần lý thuyết. Quan trọng nhất là người thầy phải có những trải nghiệm chân thật. Dù thầy của bạn là ai đi chăng nữa thì cũng phải là người nhiều kinh nghiệm tu tập để ít nhất cũng hiểu thấu đáo được những gì mình nói. Nếu không, họ có thể nói thao thao bất tuyệt về rất nhiều điều nhưng lại chẳng biết mình đang nói gì. Đối tượng quy y thông thường trong Đạo Phật là “Phật, Pháp, Tăng”, tuy nhiên, trong Phật Giáo Kim Cương Thừa, chúng ta có thêm một đối tượng quy y nữa – đó là Thượng sư. Vì Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã thị tịch nên Thượng sư là người thay vì đức Phật truyền dạy, hướng đạo cho chúng sinh. Nếu không có các Ngài thì chúng sinh không biết con đường tu tập chân thật giải thoát nên Ngài đại biểu cho Phật, Pháp và Tăng. Mặc dù, Đức Phật Thích Ca đã thị hiện viên tịch nhưng Phật tính vốn sẵn đủ nơi chúng sinh tức là trí tuệ đại giác thì vẫn thường trụ bất biến. Phật tính thường trụ từ vô thủy nhưng chúng ta vẫn chưa chứng ngộ được nó. Do đó, chúng ta không thể thuyết giảng chính xác về cảnh giới giác ngộ hay Phật tính. Nếu không có phẩm chất này thì người đó không đủ hạnh làm thầy. Chúng ta có thể chắc chắn một điều rằng nếu một người không có tấm lòng từ bi hỷ xả thì người đó không phải là một Thượng sư.
Tất cả mọi người ở khắp mọi nơi đều có một chút tâm từ và tâm bi, ngay cả loài côn trùng bé nhỏ nhất từ vô thủy cũng đã sở hữu tất cả những phẩm chất này. Đây là lý do tại sao chúng ta vẫn còn sống và tồn tại trên thế giới này – bằng không chúng ta hẳn đã sát hại tất cả lẫn nhau mất rồi! Nếu không có tình thương và lòng từ bi, hẳn mọi người ai cũng lăm lăm tay súng tay dao và đã tự hủy diệt lẫn nhau từ lâu rồi. Mặc dù chúng ta không phải đang chung sống hòa thuận nhưng dù sao vẫn còn tương đối ổn thỏa nhờ vào bản tâm đại từ đại bi này.
Mặc dù chúng ta từ vô thủy vẫn có tâm đại từ đại bi, đại trí tuệ nhưng chúng ta chưa hoàn toàn chứng ngộ được bản tâm của mình vì bản tâm của chúng ta vẫn bị vô minh che lấp. Đây là lý do tại sao chúng ta chưa có tình thương bình đẳng trong sự tu tập thường nhật. Tình thương của chúng ta rất thiên vị và có điều kiện nên chưa đủ phẩm chất để trở thành một người thầy. Một Thượng sư chân thật phải sở hữu một tình thương bình đẳng và vô điều kiện đối với các đệ tử và tất cả những người xung quanh, phải có lòng từ mẫn đối với tất cả mọi hữu tình. Ngay cả đối với những người không có tín tâm và tôn trọng mình, vị Thượng sư vẫn trải rộng tình thương và từ ái đến với họ, điều này có nghĩa là Ngài có vô duyên từ (tâm từ bi vô điều kiện). Tôi hi vọng các bạn thấu hiểu rằng tình thương và lòng từ bi vô điều kiện nghĩa là thương yêu và từ ái vô ngã vị tha mà không cần có bất kỳ điều kiện gì. Thượng sư phải có tình thương và lòng từ bi đối với tất cả các đệ tử bất kể họ là ai.
Chừng nào tâm bồ đề của bạn kiên cố như vậy bạn xứng đáng là một đệ tử. Mặc dù bạn xứng đáng là một đệ tử nhưng người thầy cũng không vì thế mà có sự phân biệt trong việc dành tình thương và quan tâm đối với bạn và những đệ tử khác. Tâm từ bi không chịu sự chi phối của bất kỳ điều kiện nào – đó là điều tôi muốn nói. Tình thương không nên có điều kiện. Giống như sóng biển, dù xảy ra điều gì thì biển vẫn luôn dậy sóng. Cũng như thế, tình thương luôn luôn hiện hữu và dành cho tất thảy hữu tình; nó giống như hư không hay sóng biển vậy.
Như tôi đề cập ở trên, việc phát tâm bồ đề là rất quan trọng đối với người đệ tử. Những đệ tử có động cơ để làm tăng danh vọng địa vị của mình bằng cách thực hành Phật Pháp, tu tập tâm linh, hay thụ nhận Pháp danh quy y với một vị đạo sư ‘thế này thế kia’, hay bằng việc trở thành một thành viên của một cộng đồng hay dòng truyền thừa ‘này nọ’ thì không xứng đáng được gọi là đệ tử, nghĩa là họ không phải là chân đệ tử. Rất nhiều người trong chúng ta bị mắc khiếm khuyết này trong động cơ của mình. Chúng ta ưa thích khoe khoang về danh tiếng người thầy của mình. Dĩ nhiên, tự hào về thầy là điều tốt, nhưng khi tôi kiểm nghiệm động cơ của những người này thì luôn thấy có điều gì đó không ổn. Họ cho rằng Thượng sư của mình phải là người có một danh hiệu nào đó như ‘Pháp Vương’, ‘Nhiếp Chính Vương’ hay ‘Rinpoche’ chẳng hạn. Danh tiếng người thầy càng cao thì bạn càng có xu hướng bám chấp vào nó nhiều hơn! Điều này hoàn toàn không nên chút nào. Nếu như vậy, giả dụ bạn có một người thầy chân chính nhưng không hề có tước hiệu hay không được trọng vọng trong xã hội (nhất là trong cộng đồng Tây Tạng hay Phật Giáo) thì bạn sẽ không muốn nêu tên Ngài mà chỉ gọi Ngài là ‘Thượng sư’ vì không mấy ai biết đến Ngài.
Như vậy là bạn đang chỉ lợi dụng danh tiếng của người thầy mà không hề tiếp xúc được căn bản tình thương và lòng từ bi nơi Ngài. Thậm chí, bạn không hề quan tâm xem liệu Ngài có từ bi hay chỉ có danh mà không có thực tâm. Bạn chỉ quan tâm đến cái danh huyễn, điều này thực sự rất không tốt. Bạn cần phải phát tâm chân thật.
Trước hết cần phải phát tâm chân thật để tu tập giải thoát vì lợi ích chúng sinh. Động cơ này là điều tối quan trọng cần phải phát nguyện khi bạn quy y hay khi khởi đầu sự tu tập. Bạn cần phát tâm bồ đề mạnh mẽ và chân thành vì nhiêu ích giải thoát chúng sinh nhờ vào sự thực hành của mình. Để trưởng dưỡng được tâm bồ đề như vậy, bạn cần phải được dẫn dắt hướng đạo, vì vậy điều quan trọng thứ hai là bạn phải tìm được một đạo sư chân chính, nghĩa là một người thầy có kinh nghiệm tu chứng và tâm đại từ bi bình đẳng. Đó là tất cả những gì bạn cần. Sau đó, thực sự là bạn không cần bận tâm về những tiểu tiết cũng như những vấn đề nhỏ nhiệm về hoàn cảnh sống của mình. Chẳng hề hấn gì cho dù điều kiện sống của mình không được thuận lợi và suôn sẻ. Nếu bạn không chuyên tâm hoặc không phát bồ đề tâm vì lợi ích chúng hữu tình thì sẽ có rất nhiều trở ngại xảy đến với bạn
Thí dụ như, rất nhiều người muốn người thầy lúc nào cũng dành sự chú ý về mình. Nhưng làm sao mà đạo sư có thể lúc nào cũng chú ý đến những mong muốn nhỏ nhặt này được? Làm sao đạo sư có thể suốt 24 tiếng một ngày quan tâm chú ý đến họ bằng cách mỉm cười với họ, nhìn họ, vỗ vai họ, gọi điện cho họ, viết thư hay gửi thư điện tử cho họ được?! Làm sao Ngài có thể thực hiện nổi việc này trong khi có thể có tới hàng nghìn đệ tử và vì vậy Ngài sẽ phải gửi hàng nghìn email, viết hàng nghìn lá thư và nói chuyện điện thoại với hàng nghìn người được?! Làm sao Ngài có thể lúc nào cũng dành đủ thời gian cho từng đấy con người? Nhưng nếu Ngài không đáp ứng được điều này, lập tức nhân duyên của bạn với Ngài chấp dứt. Bạn tuyên bố: “Thôi được, giờ tốt hơn hết là mình phải đổi đạo sư vì chẳng thấy Ngài gửi mình email hay gọi điện gì cả. Mình đã cho Ngài số điện thoại của mình nhưng chẳng nhận được cuộc gọi nào. Thế nên mình sẽ tìm một người thầy khác, người sẽ quan tâm đến mình, gọi điện hỏi thăm mình!”
Điều này là hết sức nực cười phi lý và không có ý nghĩa gì xét từ khía cạnh tu tập thực hành đạo pháp. Dĩ nhiên, nếu xét từ khía cạnh quan hệ thì khác. Nếu bạn muốn tìm cầu Thượng sư dưới hình thức bạn trai, bạn gái hay thành thân thì lại là một vấn đề khác. Nhưng nếu bạn thực sự muốn tu tập thì bạn không thể đòi hỏi Ngài làm những việc này được. Ngay cả một đạo sư có tâm đại từ bi vô điều kiện cũng không thể đáp ứng nổi. Nếu thực sự là những hành giả tu hành chân chính, chúng ta cần phải phát tâm vì lợi ích của chúng sinh. Đây là phương cách tu tập trưởng dưỡng tín tâm dâng hiến đối với đạo sư. Mối liên hệ giữa thầy và đệ tử chỉ nhằm trưởng dưỡng phát triển đạo tâm.
Tất cả mọi thứ đều có thể xảy ra trên thế giới này nhưng mấu chốt căn bản là bạn đừng để bị chi phối. Không bao giờ để tín tâm dâng hiến của bạn đối với giáo pháp của đức thượng sư và sự tu tập bị xao lãng. Đặc biệt, không nên xao nhãng trong sự tu tập thực hành vì tín tâm của bạn đối với đạo sư trước hết được nuôi dưỡng phát triển từ sự thực hành. Nếu không, sẽ rất khó để chúng ta tìm được cách thức tức thời trưởng dưỡng tín tâm hướng về đạo sư trước khi thực hành và sau đó mong muốn tu tập theo giáo pháp Ngài dạy. Mặc dù có thể thực hiện theo cách này nhưng sẽ rất rủi ro. Tôi cho rằng đây chính là lý do tại sao hầu hết mọi người đều bị trật khỏi chính đạo, khỏi thượng sư, giáo pháp của Ngài và đánh mất tín tâm của mình. Điều này sẽ có nguy cơ xảy ra. Vì bạn rất dễ bị xao lãng trước những cám dỗ thế gian, cách tốt nhất là bắt đầu bằng việc chú trọng vào giáo pháp.
Hãy lắng nghe giáo pháp của đạo sư, cố gắng nghiền ngẫm và tìm hiểu thấu đáo rồi kiểm nghiệm xem liệu có phù hợp với bạn hay không. Nếu phù hợp, nghĩa là bạn đã bắt đầu có tín tâm dâng hiến và mối liên hệ với giáo pháp của vị đạo sư đó. Sau khi phát triển được mối liên hệ với giáo pháp của đạo sư, thì tín tâm và mối liên kết của bạn với Ngài sẽ vô tác thành tựu.
Đó là nguyên tắc tương tự như khi chúng ta quy y Phật, Pháp và Tăng. Pháp là đối tượng quy y quan trọng nhất bởi lẽ sau khi hiểu được chân lý và vẻ đẹp của Pháp, bạn sẽ, một cách tự nhiên vô tác, kính ngưỡng Đức Phật Thích Ca vì Ngài chính là người truyền dạy giáo pháp. Vì thế, mặc dù theo thứ lớp quy y, Phật đứng trước Pháp nhưng xét về tầm quan trọng thì thực ra Phật còn đứng sau Pháp. Trong sự tu tập thực hành, Pháp xếp trước tiên, sau đó là Phật vì chỉ sau khi kính ngưỡng Pháp thì sự kính ngưỡng đối với Phật sẽ tự nhiên phát khởi. Nên theo cách thức đó. Cho nên, Pháp phải được quy kính trước hết sau đó mới đến vị thượng sư giáo dạy bạn.
Vì thế, đây là cách thức thuần tịnh để quy y và bước đi theo con đường đạo pháp. Tất cả những nhân duyên điều kiện khác trở thành thứ yếu và bạn sẽ thậm chí chẳng còn phải quan tâm đến chúng. Đây chính là những gì tôi đã tự mình trải nghiệm bởi vì tôi cũng đã từng gặp những vấn đề tương tự như của tất cả các bạn. Tôi từng có vấn đề trong mối liên hệ với thượng sư, với Tăng đoàn và về mặt chính trị. Thế nhưng, giờ đây tôi thực sự cảm thấy chẳng cần thiết phải làm gì với những vấn đề đó trong sự tu tập và trưởng dưỡng đạo tâm của mình. Tất cả những gì tôi phải làm là tập trung vào việc tu tập tâm linh nương theo ân đức gia trì của thượng sư. Còn những việc khác mọi người muốn làm gì cũng được.
Cuối cùng chúng ta sẽ có thể tôn kính đạo sư của mình như Vajradhara – Đức Phật Kim Cương Trì, tôn kính Tăng đoàn như chư Bồ Tát, Daka, Dakini. Tuy nhiên, để có được quan kiến này, chúng ta cần vượt lên trên ý niệm hiện tại thông thường và nhìn vạn vật từ lăng kính ‘Báo Thân’. Mặc dù ngay lúc này điều đó có thể quá ‘cao’ và ‘xa vời’, chúng ta vẫn nên đặc biệt quan tâm cho mối liên kết với các thiện hữu tri thức giống như trưởng dưỡng mối liên kết với đạo sư. Mối liên hệ giữa thượng sư và đệ tử đơn thuần là vấn đề liên quan đến trưởng dưỡng tín tâm. Người thầy không nên gượng ép bắt đầu mối liến hệ này trừ phi đảm bảo được sự tinh tiến và bồ đề tâm của đệ tử. Người đệ tử không nên vội vàng khởi đầu mối liên hệ trong khi không biết chút gì về đạo sư mà chỉ vì danh tiếng của người đó. Thực hành giáo pháp là điểm mấu chốt trong sự kết nối này.
Marpa tiếp tục trì hoãn không truyền thụ giáo pháp cho Milarepa vì Milarepa cần phải tịnh hóa bản thân bằng cách xây dựng rất nhiều công trình, đây chính là pháp tu mở đầu của Ngài. Pháp tu mở đầu của Milarepa là xây cất các công trình, sau đó đập bỏ chúng, rồi xây dựng lại. Ngài phải lặp đi lặp lại công việc này rất nhiều lần. Marpa không thể dạy pháp cho Milarepa trước khi pháp tu mở đầu của Milarepa được hoàn thành bởi vì nếu không giáo pháp sẽ không được thấm nhuần một cách hiệu quả nhất. Do đó, điều quan trọng là Milarepa phải từng bước hoàn tất pháp tu mở đầu của mình một cách chính xác. Đây là lý do chủ yếu tại sao Ngài Marpa cứ liên tục trì hoãn chưa ban truyền giáo pháp cho Milarepa.
Thượng sư nên thực tế và cần phải kiểm tra tâm bồ đề của đệ tử. Khi bạn đã có đôi chút tín tâm, chính kiến và một chút ý thức rõ ràng trong tâm về đạo sư và giáo pháp của Ngài, giáo pháp đó cần phải được vận dụng và hiểu biết đúng đắn ngay lập tức. Nếu bạn nắm bắt và vận dụng được sự hiểu biết của mình theo mục đích, bạn sẽ tiến bộ trên bước đường tu tập. Bằng không, sẽ chẳng có điều gì xảy ra. Vì vậy, từ nay trở đi bạn nên bắt đầu sự tu tập. Như tôi đã từng nói, nếu bạn nhất tâm thì sẽ không có điều gì thực sự đáng ngại cả. Chỉ cần kiên trì tu tập thì không có gì đáng để bận tâm nữa. Hãy nhất tâm trưởng dưỡng tâm bồ đề vô ngã vị tha và sự tu trì của bạn sẽ là sự tu tập chân chính. Như vậy đấy! Bạn hãy thực hành và sự tiến tu sẽ tiếp bước theo sau.
Hiện nay, nhiều Phật tử rất thiếu chính kiến. Họ không biết mình thực sự đang làm gì trong việc tu tập đạo tâm. Họ luôn khát khao mong đợi khám phá ra điều gì đó nhưng lại không chịu tu tập thực hành. Họ có mong muốn mạnh mẽ tham dự những đại pháp hội trước khi bắt đầu sự thực hành, nhưng điều đó chẳng giúp ích gì vì cuối cùng họ lâm vào nghi báng do thiếu trí tuệ. Có được thứ trí tuệ nhất tâm rất cần thiết quan trọng nhưng trí tuệ ấy lại bị thiếu mất. Họ chỉ biết ngồi đó suy nghĩ vẩn vơ xem mình nên tu pháp nào: “Mình thụ nhiều pháp như thế, nên tu pháp nào đây? Nên theo đạo sư nào đây? Nên nhận một hay hai người làm thầy? Nên tu pháp Dzogchen hay Jang Chog (pháp tu cầu siêu)?” Đủ thứ vọng niệm tà kiến sẽ phát khởi.
Sẽ có rất nhiều mâu thuẩn nảy sinh trên con đường đạo pháp của bạn, chúng mang tính hủy hoại và lãng phí rất nhiều năng lượng và thời gian của bạn khi bạn chỉ biết ngồi đó suy nghĩ vẩn vơ mà không chịu tu tập. Thay vì như vậy, bạn nên lập tức tu tập thực hành mỗi khi có chính kiến. Bạn nên nắm bắt lấy những cơ duyên này nhưng đồng thời cũng phải kiểm chứng xem chính kiến đó là như thế nào. Có phải bạn thực sự say mê giáo pháp và tu trì vì lợi ích của hết thảy hữu tình hay chỉ vì bạn quan tâm ưa thích cá nhân vị đạo sư đó? Điều này rất quan trọng. Nếu chỉ vì bạn quan tâm ưa thích cá nhân người thầy đó thì rất nguy hiểm và dễ lầm lạc. Hệ quả sẽ dẫn đến nhiều hiểu lầm rắc rối. Tuy nhiên, nếu bạn ưa thích giáo pháp của đạo sư thì đó là điều tốt. Vì vậy, một mặt rất khó để có thể khởi đầu, nhưng mặt khác cũng lại rất giản đơn.
Chúng ta không nên để bất kỳ cảm xúc hay ý tưởng tiêu cực nào ảnh hưởng xấu đến tín tâm của mình. Chẳng hạn, bạn không nên có ý nghĩ cho rằng những thượng sư khác không can hệ đến bạn là những người ‘thứ yếu’, hoặc dù họ có bị giết hại cũng không sao vì bạn chẳng ưa thích gì họ! Đôi khi, nếu bạn càng yêu thương mạnh mẽ thì sự thù hận ghen ghét cũng càng mạnh mẽ – yêu ghét luôn đi đôi với nhau. Tuy nhiên, đây là thứ tình thương thế gian trần lụy. Vì chúng ta đang sống trong cõi thế tục, cũng khó tránh khỏi những vọng niệm xúc tình tiêu cực nhưng chúng ta phải nỗ lực tinh tấn tỉnh thức nhất tâm tu tập đừng để xao lãng.
Trong cộng đồng Phật Giáo, đặc biệt là trong cộng đồng Phật Giáo Tây Tạng, chúng ta có các trung tâm Phật Pháp, có các đệ tử, các vị lama, các bậc đạo sư không sống hòa hợp được với nhau. Nếu loại tà kiến này hiện hữu thì chắc chắn người đó không có tín tâm. Họ không có tín tâm cho dù họ rất yêu quý bậc thầy và luôn miệng nói: “Ôi, đức thượng sư của tôi, dòng truyền thừa của tôi, đạo tràng của tôi!” Có thể họ giúp đỡ được phần nào đó cho đạo tràng của mình nhưng điều đó không có nghĩa là họ có tín tâm chân chính về mặt đạo tâm. Dĩ nhiên, không có gì sai trái khi bạn có mối liên hệ tình cảm đối với người thầy và khi bạn muốn giúp đỡ Ngài, dòng truyền thừa hay trung tâm Phật Pháp của Ngài. Điều đó cũng tốt! Nhưng đây không phải là con đường chân thật để khai triển các mối nhân duyên liên kết song song với con đường tu trì đạo pháp.
Tại sao bạn lại nói những lời tiêu cực? Thậm chí về mặt sự tướng, bạn có thể chứng kiến rất nhiều, được nghe kể rất nhiều những điều tiêu cực đi chăng nữa, thì sao nào? Đó không phải là việc của bạn! Việc của bạn là tập trung tu dưỡng thực hành đạo pháp, những gì thượng sư đã truyền dạy cho bạn, vậy thôi! Tất cả những vấn đề khác của thượng sư là việc của Ngài. Cho dù Ngài có đang cố hủy hoại cả thế giới đi nữa thì cũng chẳng sao! Cứ để Ngài làm nếu có thể. Việc của bạn là kiểm soát những cảm thọ của mình, chuyển hóa chúng và trưởng dưỡng theo hướng tích cực để cuối cùng làm lợi ích cho vô lượng hữu tình. Nếu bạn nhất tâm tu hành như vậy, chính là đang phụng sự đạo sư và bản thân mình. Bạn đang phát triển cách sống chân chính và đang làm lợi lạc cho hết thảy chúng sinh. Cuộc đời bạn vì thế sẽ tràn đầy hạnh phúc, an lạc, thành tựu và mãn nguyện.
Viện trưởng – Chuyên gia cảm xạ học
Nguyễn Ngọc Sơn – Cư sĩ Rangxi Zanpo